{"id":146,"date":"2022-09-16T17:58:00","date_gmt":"2022-09-16T14:58:00","guid":{"rendered":"http:\/\/localhost\/sadebilgi\/?p=146"},"modified":"2022-09-16T18:01:29","modified_gmt":"2022-09-16T15:01:29","slug":"matematik-tarihi-kronolojisi","status":"publish","type":"post","link":"http:\/\/localhost\/sadebilgi\/ne-nedir\/matematik-tarihi-kronolojisi\/","title":{"rendered":"Matematik Tarihi Kronolojisi"},"content":{"rendered":"

Ge\u00e7mi\u015ften g\u00fcn\u00fcm\u00fcze kadar gelen \u00e7a\u011flara g\u00f6re matemati\u011fin kronolojik s\u0131ralamas\u0131 Matemati\u011fin varolu\u015fundan bu yana kadar gelen tarihi geli\u015fimini sizlere aktar\u0131yoruz.<\/h2>\n
\"Matematik
Matematik Tarihi Kronolojisi<\/figcaption><\/figure>\n

Ge\u00e7mi\u015ften g\u00fcn\u00fcm\u00fcze kadar gelen \u00e7a\u011flara g\u00f6re\u00a0matemati\u011fin kronolojik s\u0131ralamas\u0131<\/em><\/strong><\/p>\n

Matemati\u011fin varolu\u015fundan bu yana tarihsel geli\u015fimini sizlerle payla\u015faca\u011f\u0131z. Matematik\u00e7iler Birinci ve \u0130kinci Grup olarak 2 gruba ayr\u0131l\u0131r. Bunlar milattan \u00f6nce ya\u015fam\u0131\u015f olan matematik\u00e7iler ve milattan sonra ya\u015fam\u0131\u015f olan matematik\u00e7ilerdir.<\/p>\n

Antik \u00c7a\u011f’da ilk \u00f6nemli matematik merkezi M\u00d6 2000’lerden sonra Babilliler olmu\u015ftur. Ekonomik yap\u0131lar\u0131n\u0131n gerektirdi\u011fi denklem \u00e7\u00f6zme, k\u00f6k bulma, alan ve hacim hesaplama gibi tekniklerin yan\u0131 s\u0131ra astronomiye duyduklar\u0131 yak\u0131n ilgi nedeniyle trigonometriyi geli\u015ftirmi\u015flerdir. En kayda de\u011fer katk\u0131lar\u0131, s\u0131f\u0131r sembol\u00fcn\u00fcn eklenmesiyle ondal\u0131k sisteme \u00e7ok benzeyen 60 taban say\u0131 sistemiydi. Bu sistem bug\u00fcn hala a\u00e7\u0131 ve zaman \u00f6l\u00e7\u00fcmlerinde kullan\u0131lmaktad\u0131r.<\/p>\n

\"Matematik
Matematik Tarih \u015eeridi<\/figcaption><\/figure>\n

Eski M\u0131s\u0131r’da Goleni\u015fev papir\u00fcs\u00fc (M.\u00d6. 1900 civar\u0131) ve Rhind papir\u00fcs\u00fc (M.\u00d6. 1700’den \u00f6nce) olarak adland\u0131r\u0131lan matematiksel metinler, erken aritmetik ders kitaplar\u0131 olarak nitelendirilebilecek, d\u00f6nemlerinin \u00f6nemli eserleriydi. Matematik bu k\u00fclt\u00fcrlerde pratik bir ara\u00e7 olman\u0131n \u00f6tesine ge\u00e7emeyecektir. Yunan matemati\u011fi M.\u00d6. 600 y\u0131llar\u0131nda kom\u015fu Mezopotamya ve M\u0131s\u0131r’dan bilgi toplayarak ortaya \u00e7\u0131km\u0131\u015ft\u0131r. Yakla\u015f\u0131k M.\u00d6. 5. y\u00fczy\u0131lda kendi eserlerini \u00fcretmeye ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n

Eleal\u0131 Zenon, Antik Yunan’da matematik, tarih, kronoloji ve fizik gibi kavramlar \u00fczerine ara\u015ft\u0131rmalar yapan bir okulun lideriydi. Bir\u00e7ok deney yapt\u0131 ve zaman ve uzay\u0131n sonsuz say\u0131da par\u00e7aya b\u00f6l\u00fcnmesiyle ilgili paradokslar yaratt\u0131 ve Demokritos’un atomistik g\u00f6r\u00fc\u015fleri geometrik b\u00fcy\u00fckl\u00fcklerin \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc i\u00e7in yeni aksiyomlar gerektirdi ve teorik matematik kavram\u0131n\u0131 olu\u015fturdu. M\u00d6 4. y\u00fczy\u0131l matematik\u00e7ileri, rasyonel say\u0131lar\u0131n (tam say\u0131lar\u0131n birbirlerine oranlar\u0131) niceliklerin \u00f6l\u00e7\u00fcm\u00fc i\u00e7in yeterli olmad\u0131\u011f\u0131n\u0131 g\u00f6rm\u00fc\u015f ve irrasyonel say\u0131lar\u0131n geometrik teorisini geli\u015ftirmi\u015flerdir. Alan ve hacim hesaplamalar\u0131nda sonsuz k\u00fc\u00e7\u00fck kesitler bug\u00fcnk\u00fc integral kavram\u0131n\u0131n ilk i\u015faretleri olarak g\u00f6r\u00fclebilir.<\/p>\n

Teorik matemati\u011fin sonsuzluk fikrinin d\u0131\u015f\u0131nda, Antik Yunan matemati\u011finin en \u00f6nemli iki konusu astronomiden kaynaklanan konikler ve k\u00fcresel geometri problemleriydi. M\u00d6 4. y\u00fczy\u0131l\u0131n sonunda yap\u0131lan \u00e7al\u0131\u015fmalar, daha sonra yaz\u0131lan Eukleides’in \u00fcnl\u00fc Stoikheia’s\u0131 (Elementler) ile sembolize edilir.<\/p>\n

Teorik matematik antik \u00e7a\u011fda Ar\u015fimet ve Apollonius ile zirveye ula\u015fm\u0131\u015ft\u0131r. Koniklerle ilgili bulgular\u0131n \u00f6nemi ancak 19. y\u00fczy\u0131lda projektif geometrinin geli\u015fmesiyle anla\u015f\u0131lm\u0131\u015ft\u0131r. Ar\u015fimet ve Apollonius’tan sonra ilerleme astronomiden kaynaklanan problemler taraf\u0131ndan y\u00f6nlendirilmi\u015ftir. Gezegenlerin y\u00f6r\u00fcngelerinin belirlenmesi, say\u0131sal tablolar ve di\u011fer ke\u015fifler MS 2. y\u00fczy\u0131lda Batlamyus’un astronomi alan\u0131ndaki bulgular\u0131na yol a\u00e7m\u0131\u015ft\u0131r. MS 4. y\u00fczy\u0131ldan sonra bilim, eski bulgular\u0131n g\u00f6zden ge\u00e7irilmesi ve \u00f6\u011fretilmesine d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fc. Klasikler yeniden yorumland\u0131 ve eski kitaplar \u00fczerine yeni tezler yaz\u0131ld\u0131. Zaman ge\u00e7tik\u00e7e Bizans d\u00f6neminde Yunan matemati\u011finin sadece basit bir \u00f6zeti kald\u0131.<\/p>\n

Orta \u00c7a\u011f’da bilim Hindistan’da ve \u0130slam d\u00fcnyas\u0131nda yeniden canland\u0131. Ba\u011fdat’ta, Abbasi halifesi Mansur’un etkisiyle, Yunan bilimsel eserlerinin sistematik bir \u00e7evirisi yap\u0131ld\u0131. Hint astronomisinin etkisiyle Ba\u011fdat, matematik ve astronomi i\u00e7in \u00f6nemli bir merkez haline geldi. Matematik ve astronominin bu canlanmas\u0131ndaki \u00f6nemli fakt\u00f6rlerden biri Harezmi’dir (yakla\u015f\u0131k 780 – yakla\u015f\u0131k 850). Harezmi Ba\u011fdat okulundand\u0131 ve \u00f6zellikle trigonometri ve k\u00fcresel trigonometri alanlar\u0131nda antik d\u00f6nemin \u00e7ok \u00f6tesinde bir geli\u015fmeye \u00f6nc\u00fcl\u00fck etti. \u0130slam matematik ve astronomi gelene\u011fi 1400’l\u00fc y\u0131llara kadar kesintisiz devam etmi\u015ftir.<\/p>\n

\u0130slam biliminin Avrupa’ya yay\u0131lmas\u0131 11. y\u00fczy\u0131lda ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r. Bu konudaki \u00f6nc\u00fcler 11. y\u00fczy\u0131lda \u0130ngiliz filozof Bathl\u0131 Adelard ve 12. y\u00fczy\u0131lda \u0130talyan matematik\u00e7i Leonardo Pisano’dur. Bu y\u00fczy\u0131llarda Yunan bilim klasikleri Arap\u00e7a’dan Latince’ye \u00e7evrilmi\u015f ve bug\u00fcn R\u00f6nesans olarak adland\u0131rd\u0131\u011f\u0131m\u0131z d\u00f6nemin temelini olu\u015fturmu\u015ftur.<\/p>\n

16. y\u00fczy\u0131l\u0131n ortalar\u0131nda Kopernik’in astronomi ve Vesalius’un anatomi alan\u0131ndaki ke\u015fifleri eski klasiklerin hatalar\u0131n\u0131 ortaya \u00e7\u0131karm\u0131\u015ft\u0131r. \u0130talya’da del Ferro Cardano Tartaglia ve Ferrari’nin \u00fc\u00e7\u00fcnc\u00fc ve d\u00f6rd\u00fcnc\u00fc derece denklemlere bulduklar\u0131 \u00e7\u00f6z\u00fcmler matematikte yeni bir \u00e7a\u011f\u0131n habercisi olan ilk ke\u015fiflerden baz\u0131lar\u0131yd\u0131. Viete bilinmeyen nicelikler i\u00e7in harfler kullanacak ve bu da daha sonra sembolik cebirin yolunu a\u00e7acakt\u0131r.<\/p>\n

17. y\u00fczy\u0131lda Napier logaritmay\u0131 icat etmi\u015ftir. Cavalieri, Kepler’in sonsuz k\u00fc\u00e7\u00fckler i\u00e7in geli\u015ftirdi\u011fi y\u00f6ntemleri geometriye uygulad\u0131. \u00d6rne\u011fin, bir elipsin alan\u0131 bu y\u00f6ntemle hesaplanabiliyordu. 1637’de Descartes b\u00fcy\u00fck ke\u015ffi olan analitik geometriyi yapt\u0131. Fermat’n\u0131n katk\u0131lar\u0131yla analitik geometri, geometri problemlerini cebirsel problemlere d\u00f6n\u00fc\u015ft\u00fcren yeni bir ara\u00e7 haline geldi. Fermat matemati\u011fi bir yan u\u011fra\u015f olarak s\u00fcrd\u00fcrmeye devam etti ve say\u0131lar teorisi ve olas\u0131l\u0131k teorisindeki ke\u015fifleri ona en b\u00fcy\u00fck amat\u00f6r matematik\u00e7i unvan\u0131n\u0131 kazand\u0131rd\u0131.<\/p>\n

Newton’un Philosophiae naturalis principia mathematica (1687; Do\u011fa Felsefesinin Matematiksel \u0130lkeleri) adl\u0131 eseri bug\u00fcne kadar yaz\u0131lm\u0131\u015f en b\u00fcy\u00fck bilimsel \u00e7al\u0131\u015fma olarak kabul edilir. George Boole, Leibniz’in evrensel nitelikler i\u00e7in geli\u015ftirmeyi ama\u00e7lad\u0131\u011f\u0131 sembolik mant\u0131\u011f\u0131 ancak 19. y\u00fczy\u0131l\u0131n ortalar\u0131nda tan\u0131tm\u0131\u015ft\u0131r. Newton ve Leibniz’in 17. y\u00fczy\u0131l\u0131n ikinci yar\u0131s\u0131nda diferansiyel ve integral hesab\u0131 ke\u015ffetmeleri matematikte \u00e7ok \u00f6nemli bir ad\u0131ma i\u015faret eder. Newton’un temel amac\u0131 do\u011fay\u0131 anlamakt\u0131; Leibniz ise bilgiye giden yolu a\u00e7mak istiyordu.<\/p>\n

18’inci y\u00fczy\u0131l matemati\u011finin en \u00f6nemli ismi Leonhard Euler’dir. Bu matematik\u00e7i, analiz ve say\u0131lar teorisi ba\u015fta olmak \u00fczere matemati\u011fin hemen her dal\u0131na \u00f6nemli katk\u0131larda bulunmu\u015ftur. Di\u011fer b\u00fcy\u00fck 18. y\u00fczy\u0131l matematik\u00e7ileri aras\u0131nda J.-L. Lagrange, J. L. R. d’Alembert ve P.-S. Laplace ve G. Monge say\u0131labilir.<\/p>\n

19. y\u00fczy\u0131lda \u00f6nemli bir geli\u015fme de \u00d6klidyen olmayan geometrilerin ortaya \u00e7\u0131kmas\u0131yd\u0131. Eukleides geometrisi Stoikheia’da ortaya konan be\u015f Aksiyoma dayan\u0131yordu. Y\u00fczy\u0131llar boyunca matematik\u00e7iler, “bir noktadan verilen bir do\u011fruya yaln\u0131zca bir paralel \u00e7izilebilece\u011fini” belirten be\u015finci Aksiyomu kan\u0131tlamaya \u00e7al\u0131\u015fm\u0131\u015flard\u0131r. 1854 y\u0131l\u0131nda iki matematik\u00e7i (Rusya’da N. I. Lobachevsky ve Macaristan’da J. Bolyai) ve Alman matematik\u00e7i B. Riemann, paralellik aksiyomu olmaks\u0131z\u0131n da tutarl\u0131 geometrik modeller in\u015fa edilebilece\u011fini ba\u011f\u0131ms\u0131z olarak g\u00f6sterdiler. Felsefi \u00f6neminin yan\u0131 s\u0131ra Riemann’\u0131n bulgular\u0131 daha sonra Einstein’\u0131n g\u00f6relilik kuram\u0131n\u0131n matematiksel temelini olu\u015fturacakt\u0131r. 19. y\u00fczy\u0131l\u0131n en b\u00fcy\u00fck matematik\u00e7ilerinden biri olan C. F. Gauss, matemati\u011fin hemen her dal\u0131na \u00f6nemli katk\u0131larda bulunmu\u015ftur.<\/p>\n

19. y\u00fczy\u0131l sadece h\u0131zl\u0131 bir geli\u015fmeye de\u011fil, ayn\u0131 zamanda matemati\u011fin aksiyomatik yap\u0131s\u0131n\u0131n sorgulanmaya ba\u015fland\u0131\u011f\u0131 bir d\u00f6nem olmu\u015ftur. Weierstrass ve Dedekind’in ger\u00e7ek say\u0131lar \u00fczerine bulgular\u0131 ve Cantor’un sonsuz k\u00fc\u00e7\u00fckler s\u0131n\u0131fland\u0131rmas\u0131 aksiyomatik yap\u0131ya \u0131\u015f\u0131k tutmu\u015ftur.<\/p>\n

Matemati\u011fin geli\u015fiminde birka\u00e7 problemin \u00f6zel bir yeri olmu\u015ftur. Fermat’\u0131n \u00e7\u00f6zd\u00fc\u011f\u00fc ve bir kitab\u0131n kenar\u0131na yazd\u0131\u011f\u0131 \u00fcnl\u00fc problem (x” denklemini sa\u011flayan x y z tam say\u0131lar\u0131 yoktur) n = 3 4 … i\u00e7in + y” = z”) Fermat problemi olarak bilinir {bkz. Fermat’\u0131n b\u00fcy\u00fck teoremi). Ancak 300 y\u0131ld\u0131r hi\u00e7 kimse Fermat problemini \u00e7\u00f6zemedi. Problemi \u00e7\u00f6zme \u00e7abalar\u0131 matemati\u011fe \u00e7ok \u015fey kazand\u0131rm\u0131\u015ft\u0131r.<\/p>\n

Birinci Grup Matematik\u00e7iler<\/strong><\/h3>\n